ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 7، مهر 1401 ، شماره پی در پی 77

باور بلاگردانی در مثنوی مولانا و دیوان عطار

صفحه (121 - 137)
زهرا براتیه ، قربانعلی ابراهیمی (نویسنده مسئول)، مهرداد چترایی
تاریخ دریافت مقاله : مرداد 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آبان 1400

چکیده

زمینه و هدف: هدف اصلی این جستار بررسی و تحلیل اَشکال باور بلاگردانی در مثنوی مولانا و دیوان عطار و نیز رسیدن به مفهوم این آیین از خلال این آثار گرانقدر ادبیات عرفانی است تا مصادیق اسطوره ای و عامیانۀ این آیین را در اشعار یادشده استخراج نموده و مورد بررسی و واکاوی قرار داده شود.

روش مطالعه: ‌پژوهش حاضر بشکل بنیادی بر پایۀ مطالعات کتابخانه ای و به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است.

یافته ها: بلاگردانی یک آیین اسطوره ای- مذهبی است که در میان اقوام و ملل مختلف با اهداف گوناگون از دیرباز رواج داشته است. بسیاری از سنتهای اسطوره ای و کهن برای دور ماندن از بلایا و یا رفع آن، روشهای مختلف بلاگردانی را توصیه کرده اند. بلاگردانی آیینی است که در پهنۀ جغرافیایی تمدن بشری قدمتی به گسترۀ تاریخ بشری دارد و یکی از آیینهایی است که بصورتهای مختلف در مراسم و جشنها و در میان اقوام و تمدنهای گوناگون دیده میشود. آیین بلاگردانی از چنان ریشه و قدمتی برخوردار است که حتی ردّپای آن را در ادبیات کلاسیک ایرا‌ن و در شعر عرفانی مولانا و ‌عطار بوضوح میتوان یافت.

نتیجه گیری: یافته های تحقیق حاکی از آن است که دو شاعر برجستۀ ادبیات عرفانی ایران- مولانا و عطار- به جنبه های اسطوره ای آیین بلا‌گردانی کاملاً آشنا و واقف هستند‌ و توانسته اند به هنریترین وجه ممکن آن را در اشعار خویش بکار ببرند. در این میان توجه مولانا به باور بلاگردانی و مصادیق آن بیش از عطار است.

کلمات کلیدی
بلاگردانی , انتقال شر , باورهای عامیانه , اسطوره , مولانا , عطار

• قرآن کریم، ترجمۀ مهدی الهی قمشه ای.
• از اسطوره تا تاریخ، بهار، مهرداد (1390)، چاپ هفتم، تهران: چشمه.
• از درمانگران ترکمن صحرا تا جادو درمانگران آسیای مرکزی، نداف، ویدا (1384)، نشریۀ معارف، شمارۀ 63، صص 100-109.
• انسان و ادیان؛ نقش دین در زندگی فردی و اجتماعی، مالرب، میشل (1385)، ترجمۀ مهران توکلی، چاپ چهارم، تهران: نشر نی.
• انواع آداب و رسوم در دیوان شمس و تحلیل انگیزه های آن روحانی، رضا و فلاح، بتول (1392)، فصلنامۀ پژوهشهای ادبی، (41) 10، صص 31- 56.
• آیین قربانی؛ نذر داوودی بازماندۀ رسم کهن مهری، آورزمانی، فریدون (1389)، ماهنامۀ منظر، شمارۀ 8، صص 1- 4.
• باور بلاگردانی در قوم بختیاری، آقابیژنی، محمود و همکاران (1396)، ماهنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه، (14) 5، صص 67- 49.
• تاریخ طبری، طبری، محمدبن جریر (1397)، به کوشش ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر.
• تاریخ قربانی و حقیقت و اهمیت آن، شفیع، محمد (1391)، تهران: نشر نو.
• چهار صورت مثالی، یونگ، کارل گوستاو (1376)، ترجمۀ پروین فرامرزی، مشهد: آستان قدس رضوی.
• خاطرات، رؤیاها، اندیشه، یونگ، کارل گوستاو (1371)، ترجمۀ پروین فرامرزی، تهران: آستان قدس.
• دیوان، عطار نیشابوری، شیخ فریدالدین (1368)، به اهتمام و تصحیح تقی تفضلی، چاپ پنجم، تهران: علمی ‌و فرهنگی.
• شاخۀ زرین، فریزر، جورج جیمز (1388)، ترجمۀ کاظم فیروزمند، چاپ ششم، تهران: آگاه.
• فرهنگ اساطیر و داستانواره ها در ادبیات فارسی، یاحقی، محمدجعفر (1386)، تهران: فرهنگ معاصر.
• فرهنگ ایران باستان، پورداوود، ابراهیم (1381)، تهران: اساطیر.
• فرهنگ نمادها، شوالیه، ژان و گربران، آلن (1385)، ترجمۀ سودابه فضایلی، جلد 4، تهران: جیحون.
• گرز گاوسر فریدون و منشأ آن، جعفری، محمود و پوراحمد، مجید (1392)، ادب فارسی، (2) 3، صص56- 39.
• مثنوی، مولانا، جلال الدین محمد (1380)، تصحیح ر.ا نیکلسون، چاپ هفتم، تهران: طهوری.
• مجالس سبعه، مولانا، جلال الدین محمد (1379)، تصحیح و توضیحات توفیق. ه. سبحانی، چاپ سوم، تهران: کیهان.
• مهارتهای ارتباطی، بولتون، رابرت (1380)، ترجمۀ منصور شاه ولی، شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز.
• نقد ادبی، شایگان فر، حمیدرضا (1380)، تهران: دستان.
• نگاهی به نظریۀ بلاگردان از منظر روانشناسی اجتماعی، آیت‌الهی، محمدعلی (1396)، همایش ملی پژوهشهای نوین ایران و جهان در روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه شیراز: مرکز انتشارات دانشگاه علمی‌– کاربردی شوشتر.
• نیرنگستان، هدایت، صادق (1312)، تهران: جاویدان.